9 maart 2006 Lijden

Een spreuk van de Minquassindianen in Noord-Amerika luidt: “The soul would have no rainbow if the eye had no tears.” Hierin spreekt de overtuiging dat schoonheid uit lijden voortkomt. Daarmee wordt dan ook de gedachte uitgesproken dat lijden zin heeft. Het is geen unieke gedachte. Bekend is het beeld van de zandkorrel in de schelp van de pareloester. Deze mening komt ook voor bij onze literaire stroming van de Tachtigers, die u misschien op school nog hebt leren kennen. De Tachtigers kwamen met de toen revolutionaire mening dat schoonheid het enige principe moest zijn voor kunst. Hoe kom je tot het scheppen van schoonheid? Daarvoor is passie nodig. Dit woord, passie, heeft een dubbele betekenis: het staat zowel voor hartstocht als voor lijden. Beide zaken waren voor de Tachtigers van levensbelang voor de creativiteit. Een kunstenaar moest zich hartstochtelijk aan zijn kunstwerk wijden, maar hij moest ook eerst lijden om tot het creëren van schoonheid te komen. Zo kwamen bijvoorbeeld sonnetten van Perk en Kloos tot stand, die inderdaad hoogtepunten van schoonheid bleken. Ik heb de neiging tot citeren over te gaan, maar ik moet mij bedwingen.

Toch had dit cultiveren van passie en schoonheid iets kunstmatigs. Wat hield het lijden van deze jongelui dan wel in? Het was meestal lijden aan de liefde, aan de maatschappij, aan het leven. Juist op grond daarvan heeft deze stroming niet lang stand gehouden in de Nederlandse literatuur. De vraag die bij het lezen van deze sonnetten rijst, is: mag je inderdaad aan het lijden zin verbinden? Dient het altijd ergens toe? Dient het een hoger doel? Durf je tegen iemand die lijdt aan of onder wat dan ook, te zeggen dat dit lijden zin heeft? Alleen orthodoxe christenen willen nog wel eens beweren dat menselijk lijden op aarde dient om de mens de hemelse heerlijkheid deelachtig te doen worden. Ik geloof daar niet in. Ik kan alleen maar respect opbrengen, wannner iemand van zijn eigen lijden achteraf zegt dat het zin heeft gehad. Dan zwijg ik.

Latere inzichten in de literatuur spreken andere taal, bijvoorbeeld Anna Blaman, nu vijftig jaar geleden: “Of wil je soms beweren dat het lijden zin heeft? Beweer dat niet als Kostiaan je hoort. Het is geen fel mens, Kostiaan, maar als hij weet waarover hij ’t heeft laat hij zich niet omver praten, door de mooiste theorieën niet. Lijden onteert de mens, onthoud dat maar. En het lijden dat Lucia te dragen had, daar was geen moed en geen geestkracht tegen bestand. Dat lijden kreeg haar onverbiddelijk op de knieën, telde haar uit, vrat haar aan tot ze vel over been was, en tenslotte wordt het dan een kwestie van dagen.” (De Verliezers, Amsterdam, 1960, p. 10-11) Dat is realisme tegenover de romantiek van het eind van de 19^e eeuw.

Meister Eckhart heeft een mooi traktaat geschreven: Het boek van de goddelijke troost. Zie daarvoor mijn blogspot: http://meistereckhart.blogspot.nl . Daarin schrijft hij niet dat lijden zin heeft, maar wel brengt hij het in verband van het accepteren ervan, omdat God de mens liefheeft en die liefde wederzijds kan zijn.

Afgelopen week (Ik schreef dit in 2006.) zag ik weer zo’n uitgeteerd negerkind uit Afrika op de televisie, te zwak om de vliegen van haar lichaam te slaan. Wie dat ziet, voelt zich machteloos en kan alleen nog maar de zinloosheid van menselijk lijden beamen. Soms worden die beelden vertoond om mensen de portemonnee te laten trekken. Dat is geen zingeving, maar exploitatie. Vertel mij niet dat lijden zin heeft, hoe mooi die Indiaanse spreuk ook is.

De Rooms-Katholieke Kerk in Ierland heeft zelf een onderzoek ingesteld naar misbruik van kinderen. Sinds 1940 hebben 102 priesters naar schatting 350 kinderen misbruikt. Drie op de honderd priesters hebben zich bezondigd. Eerder kwamen uit andere landen, Frankrijk, USA, dergelijke berichten. Zou de paus nu niet eens tot het inzicht komen dat de eis van het celibaat onverstandig is en dat vrouwelijke priesters toch wel aan te raden zijn? Dit schrijf ik, ondanks het feit dat kinderen ook onder misbruik door nonnen hebben geleden.