Adam, Eva, de boom en de slang

In: Inken Rühle, Gott spricht die Sprache der Menschen wordt op p. 266 een interessante vraag opgeworpen. Rosenzweig houdt christenen heel vriendelijk voor mensen die in een waan verkeren en daardoor een godsdienst aanhangen die er een beetje naast zit. Hij is vriendelijk, want ooit zullen christenen en joden tot dezelfde God geroepen worden, maar dat is wel in de eindtijd. Dat zij in een waan verkeren, houdt in dat zij onbewust zondigen. “Von dem Sünden aber reinigt nach 3.Mose 5,18 das Opfer am Jom Kippur…”, omdat het hier een onbewuste misstap betreft. Leviticus 5 gaat echter over het schuldoffer en niet over Jom Kippur. Daar gaat het in Lev. 16 over, maar daar wordt weer niet gerept over bewust of onbewust zondigen. Bovendien gaat het in de pericoop boven die waarin 5,18 staat, over bewust begane zonden. Over bewust en onbewust begane zonden staat dat die kunnen worden verzoend met het schuldoffer: een volkomen ram. Hoe helder Rühle ook over Rosenzweig schrijft in dit eminente boek, hier maakt ze een fout.

Dan komt het laatste vers van Ps. 95 aan de orde. Verschillende vertalingen blijken mogelijk. Luther vertaalt recht voor z’n raap: je zult niet in mijn rust komen. De SV geeft de eedformule, zoals ook Buber dat doet, maar zet er waar Buber …. Zet, een uitroepteken. Het is inderdaad een eed, waarvan God op Jom Kippur bevrijd kan worden, waarmee Rühle aantoont dat ook God op Jom Kippur verzoend kan worden.

Tot slot de bomen in Gen. 2. Vs. 9: “”…en den boom des levens in het midden van den hof, en den boom der kennis des goeds en des kwaads.” Van de laatste mag de mens volgens vs. 17 niet eten. In H.3,3 zegt de vrouw: “Maar van de vrucht des booms, die in het midden des hofs is, heeft God gezegd: gij zult van die niet eten, noch die aanroeren, opdat gij niet sterft.”  Nu is de boom des levens verdwenen en staat de boom der kennis des goeds en des kwaads plotseling in het midden. Maar wie van die boom eet, zal sterven. Dat doet weer aan de boom des levens denken, hoewel je zou zeggen dat wie daarvan eet, juist zal leven. Wat zou de talmoed hiervan zeggen? Het is namelijk onvoorstelbaar dat de rabbijnen dit niet zouden hebben opgemerkt.

Marcel Poorthuis citeert in Hamer op de rots, Hilversum, 1989, een opmerkelijke midrasj:
“’Maak een heg om de Toras’ (Spreuken der Vaderen 1,1). Dat betekent dat je een heg om je woorden moet maken, zoals God dat deed, Adam, Mozes, en de Tora, Job en de profeten. (Die heg betekent bijvoorbeeld dat je niet alleen de verboden op zich ernstig moet nemen maar er ook nog wat aan moet toevoegen, het verbod iets strenger moet nemen om jezelf te beschermen. Denk aan: de gelegenheid maakt de dief.)

Welke heg maakt de Eerste Mens (Adam Harisjon) om zijn woorden? Er is gezegd: ‘En je Heer God gebood de mens zeggend: van al het geboomte in de tuin mag je volop eten maar van de boom van kennis van goed en kwaad mag je niet eten, want op de dag dat je ervan zult eten zul je sterven (Gen. 2,17)

De Eerste Mens wilde het niet aan Eva zeggen zoals God het hem gezegd had, maar hij sprak aldus tot haar: ‘Van de vrucht van de boom die in het midden van de tuin staat zegt God: Jullie zullen er niet van eten en hem niet aanraken anders zullen jullie sterven (Gen. 3,3)

Op dat moment overlegde de slechte slang in zijn hart en zei: ‘Aangezien ik Adam niet kan laten struikelen, zal ik naar Eva gaan en haar laten struikelen’. Hij ging bij haar zitten en praatte veel met haar. Hij zei tot haar: ‘Als het aanraken van de boom datgene is wat God heeft verboden, zie, ik zal hem aanraken en niet sterven en jij zult als je hem aanraakt ook niet sterven!’

Wat deed de slechte slang toen? Hij stond op en raakte de boom aan met zijn handen en voeten en schudde de boom tot de vruchten op de grond vielen (…) Wat dacht Eva toen? ‘Alles wat mijn meester (rabbi = Adam) mij bevolen heeft in het begin is onwaar’. Want Eva noemde Adam in het begin alleen maar rabbi, mijn meester. Toen nam ze van de vrucht en at en ze gaf ervan aan Adam en die at. (Avot de Rabbi Nathan A par. 1)”